ขมิ้น

ชื่อวิทยาศาสตร์ Curcuma longa L.

วงศ์ Zingiberaceae

ชื่อพ้อง C. domestica Valeton

ชื่ออื่น ๆ ขมิ้นแกง ขมิ้นหยอก ขมิ้นหัว ขมิ้นชัน ขี้มิ้น หมิ้น ตายอ สะยอ Turmeric

สารออกฤทธิ์ curcumin, ar-turmerone (1)

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่เกี่ยวกับแก้โรคแผลในกระเพาะอาหาร

1. ฤทธิ์สมานแผลในกระเพาะอาหาร

โดยเร่งการเจริญเติบโตของเนื้อเยื่อที่เป็นแผล ทำให้แผลหายเร็วขึ้น ar-turmerone จากน้ำมันหอมระเหยของขมิ้นเป็นสารออกฤทธิ์ป้องกันและรักษาแผลในกระเพาะอาหาร (1)

น้ำคั้นเหง้าสด ผงขมิ้น ส่วนที่สกัดด้วยอัลกอฮอล์ที่ละลายในเฮกเซนและส่วนที่สกัดด้วยอัลกอฮอล์ที่ไม่ละลายในเฮกเซนให้แก่หนูขาวที่ทำให้เกิดแผลในกระเพาะอาหาร 3 วิธี ได้แก่ การทำให้เครียดด้วยความเย็น ให้กรดเกลือและให้แอสไพริน พบว่ายาเตรียมและส่วนสกัดต่างๆ ยกเว้นส่วนที่สกัดด้วยอัลกอฮอล์ที่ไม่ละลายในเฮกเซนป้องกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหารได้ (2)

นอกจากนี้ยังมีการทดลองทางคลินิกในการใช้ขมิ้นในการรักษาผู้ป่วยที่มีอาการปวดท้องด้วยอาการโรคแผลในกระเพาะอาหาร โดยเปรียบเทียบกับการใช้ยาไตรซิลิเกต (trisilicate) ซึ่งเป็นยาลดกรดขององค์การเภสัชกรรมได้ผลดังนี้ คือ อาการดีขึ้นมากหลังรักษาด้วยขมิ้นชันครบ 12 สัปดาห์ จำนวน 15 ราย คิดเป็น 60% หายเป็นปกติ 1 ราย คิดเป็น 5.8% อาการดีขึ้นมากหลังรักษาด้วยยาไตรซิลิเกต 5 ราย คิดเป็น 50% และหายเป็นปกติ 4 ราย คิดเป็น 40% (3)

ต่อมาได้มีการทดลองในผู้ป่วยที่มีอาการปวดท้องและอาการอื่นๆ ที่บ่งถึงภาวะแผลเปื่อยในกระเพาะอาหารและลำไส้เล็ก โดยให้รับประทานขมิ้นแคปซูล 250 มก. (2 แคปซูล) วันละ 4 ครั้ง ก่อนอาหารและก่อนนอน เป็นเวลา 4 สัปดาห์ ให้ผลการรักษาได้ดี ไม่มีผลการเปลี่ยนแปลงของเลือด (2) และยังมีการทดลองในผู้ป่วยโดยให้ขมิ้น 250 มก. (2 แคปซูล) 4 เวลา ก่อนอาหารและก่อนนอน ทดสอบโดยการส่องกล้องในสัปดาห์ที่ 0, 4, 8 และ 12 สัปดาห์ หลังจากรักษาด้วยขมิ้นในผู้ป่วย 10 คน เป็นชาย 8 คนและหญิง 2 คน อายุระหว่าง 16-60 ปี เป็นแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของแผล 0.5-1.5 ซม. หลังจากรักษาไปได้ 4 สัปดาห์ มี 5 คน (50%) ที่แผลหาย และอีก 6 คน (60%) แผลหายในช่วงสัปดาห์ที่ 12 (2)

นอกจากนี้ได้มีการทดลองต่อมาในผู้ป่วยชาย 24 คนและหญิง 21 คน ให้รับประทานขมิ้นแคปซูล 300 มก. (2 แคปซูล) 5 เวลา คือ ก่อนอาหาร ชั่วโมงที่ 16 และก่อนนอน หลังจากนั้น 4 สัปดาห์ มี 12 ราย แผลหาย (48%) และในสัปดาห์ที่ 8 มี 18 ราย แผลหาย (76%) และอีก 19 ราย ที่แผลไม่หายใน 12 สัปดาห์ มี 20 ราย ไม่พบแผลในกระเพาะอาหาร แต่มีอาการปวดท้อง กระเพาะอาหารอักเสบและอาหารไม่ย่อย และยังพบอีกว่าอาการปวดท้องและไม่สบายท้องหายไป เมื่อให้ขมิ้นแคปซูลใน 1-2 สัปดาห์แรก และสามารถรับประทานอาหารได้ปกติแทนอาหารอ่อนได้ใน 4 สัปดาห์ ระดับสารต่างๆ ในเลือดของผู้ป่วย 54 คน ไม่เปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ (4)

curcumin จากขมิ้นลดการอักเสบจากบาดแผลได้ดี การทดลองในหลอดทดลอง โดยใช้สารสกัดขมิ้น 160 มก./กก. กรอกเข้าทางกระเพาะอาหาร (intragastric) ของหนูขาว ยับยั้งการอักเสบคิดเป็น 29.5% (5) curcumin มีฤทธิ์ต้านการอักเสบที่เกิดจากการเหนี่ยวนำด้วยคาราจีแนน การทดลองเปรียบเทียบระหว่าง phenylbutazone กับ sodium curcuminate 30 มก./กก. พบว่าได้ผลดี แต่ถ้าสูงขึ้นเป็น 60 มก./กก. ฤทธิ์ต้านการอักเสบจะลดลง และ sodium curcuminate ยังสามารถยับยั้งการบีบตัวของลำไส้หนูในหลอดทดลองที่เหนี่ยวนำจากนิโคติน อะซีติลโคลีน 5-hydroxy-tryptamine ฮีสตามีนและแบเรียมคลอไรด์ นอกจากนี้ sodium curcuminate ยังลดจังหวะการบีบรัดตัวของลำไส้เล็กของกระต่าย โดยไปลดระยะห่างของจังหวะการบีบรัดตัวของลำไส้ (6)

นอกจากนี้ curcumin มีฤทธิ์ทำให้เกิดแผลในกระเพาะอาหารน้อยกว่า phenylbutazone และป้องกันการอักเสบโดยเหนี่ยวนำให้ระดับ SGOT และ SGPT เพิ่มขึ้น แต่ไม่มีฤทธิ์แก้ปวดและลดไข้ ขนาดที่รับประทานแล้วทำให้เกิดอันตรายจากการทดลองในหนูถีบจักร คือมากกว่า 2 ก./กก.(5)

ขมิ้นสามารถยับยั้งการเกิดแผล ช่วยไม่ให้แผลในกระเพาะอาหารเพิ่มขึ้น ทดลองโดยให้สารสกัดอัลกอฮอล์ของขมิ้นกรอกเข้าทางปาก ในขนาด 500 มก./กก. แก่หนูขาว สามารถป้องกันการเกิดแผลที่เป็นสาเหตุจาก pyloric ligation, ความเครียดโดยใช้ความเย็น, indomethacin, reserpine และ cysteamine รวมทั้งเมทานอล (80%), 0.6 M hydrochloride, 0.2 M Sodium hydroxide และ Sodium chloride (95%) (7) ได้อีกด้วย

phenyl-1-hydroxy-N-pentane ซึ่งสังเคราะห์จาก p-tolylmethyl carbinol จากขมิ้น สามารถแสดงฤทธิ์ต้านการหลั่ง secretin โดยไปกระตุ้นการหลั่ง bicarbonate จากตับอ่อน ทำให้ปริมาณ secretin เพิ่มขึ้น (8)

2. กระตุ้นการหลั่งมิวซินมาเคลือบกระเพาะอาหาร

ขมิ้นสามารถต้านการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร (7, 9) โดยกระตุ้นการหลั่งมิวซินมาเคลือบและยับยั้งการหลั่งน้ำย่อยต่างๆ (10) สารสำคัญในการออกฤทธิ์คือ curcumin ในขนาด 50 มก./กก. สามารถกระตุ้นการหลั่งมิวซินออกมาเคลือบกระเพาะอาหาร (11) แต่ถ้าใช้ในขนาดสูงอาจทำให้เกิดแผลในกระเพาะอาหารได้ (12, 13)

มีการทดลองในกระต่ายเปรียบเทียบกับกลุ่มที่มีการหลั่งกรดมาก พบว่าผงขมิ้นไม่เปลี่ยนแปลงปริมาณน้ำย่อยและกรดในกระเพาะอาหาร แต่เพิ่มส่วนประกอบของมิวซิน (11) ส่วน curcumin ที่ได้จากเหง้าขมิ้นมีประสิทธิภาพในการป้องกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหารที่ถูกเหนี่ยวนำโดย phenylbutazone และแอสไพริน โดยไปเพิ่มส่วนประกอบของมิวซิน (14)

3. ฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย

เป็นที่ทราบกันแน่ชัดแล้วว่า เชื้อแบคทีเรีย Helicobacter เป็นต้นเหตุสำคัญของการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร เนื่องจาก Helicobacter ทำให้เยื่อบุกระเพาะอาหารถูกย่อยทำลายโดยกรดและน้ำย่อยได้ง่ายขึ้น สารสกัดเมทานอลจากรากขมิ้นร่วมกับเหง้าขิง (1:1) มีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย Helicobacter pyroli ความเข้มข้นของสารต่ำสุดที่ออกฤทธิ์ในการยับยั้งได้ 50% (MIC₅₀) เท่ากับ 50 มคก./มล. (15) สารสกัดเมทานอลจากเหง้าขมิ้นแห้งและสารเคอร์คูมินจากขมิ้น สามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของ H. pyroli 19 สายพันธุ์ รวมทั้งสายพันธุ์ cagA+ 5 สายพันธุ์ ค่า MIC อยู่ระหว่าง 6.25-50 มคก./มล. (16) Foryst-Ludwig และคณะ ศึกษาสารเคอร์คูมินจากขมิ้นความเข้มข้น 40 หรือ 80 ไมโครโมล ไม่มีผลยับยั้ง H. pyroli เมื่อทดสอบโดยการนับจำนวน colony ของเชื้อแบคทีเรียที่ยังมีชีวิตอยู่ ไม่แตกต่างจาก colony ที่ไม่ได้รับสารเคอร์คูมิน แต่พบว่าเคอร์คูมินจะยับยั้งการทำงานของ NF-KB ซึ่งก่อให้เกิดการอักเสบ โดยจะยับยั้งการสลายตัวของ IKBa การทำงานของเอนไซม์ IKB kinases a และ b และ NF-KB DNA-binding นอกจากนี้ยังยับยั้งการหลั่ง Interleukin 8 และการเปลี่ยนแปลงของเซลล์ (cell scattering) (17)

หลักฐานความเป็นพิษและการทดสอบความเป็นพิษ

ดูรายละเอียดในแก้โรคอุจจาระร่วง

ขมิ้นเป็นสมุนไพรที่ได้รับความสนใจอย่างมาก เนื่องจากขมิ้นมีศักยภาพในการนำมาใช้บำบัดโรคทางเดินอาหารได้ผลเป็นอย่างดี คือนำมาใช้ในการบำบัดอาการจุกเสียดแน่นเฟ้อ และยังมีผู้ทดลองนำมาใช้รักษาแผลในกระเพาะอาหารอีกด้วย มีทั้งผลการศึกษาสัตว์ทดลองและผลการศึกษาทางด้านคลินิกที่ยืนยันว่าขมิ้นมีศักยภาพในการรักษาแผลในกระเพาะอาหาร โดยมีฤทธิ์ในการยับยั้งการหลั่งน้ำย่อยจากกระเพาะอาหาร กระตุ้นการสร้างเมือกมาเคลือบกระเพาะอาหาร ลดการอักเสบ สมานแผลในกระเพาะอาหารและต้านแบคทีเรีย Helicobacter pyroli อีกทั้งค่อนข้างปลอดภัยในการใช้

ในปัจจุบันประเทศไทยได้มีการนำขมิ้นมาใช้ประโยชน์ในรูปยาผงหรือแคปซูล จึงควรมีการศึกษาวิจัยทางด้านนี้เพิ่มเติมในเรื่องปริมาณและขนาดของสารออกฤทธิ์ เพื่อยืนยันผลการทดลอง และสามารถพัฒนาผลการศึกษาวิจัยไปสู่การใช้ประโยชน์ในการรักษาแผลในกระเพาะอาหารต่อไป

เอกสารอ้างอิง

1. Nutakul W. NMR analysis of antipeptic ulcer principle from Curcuma longa L. Bull Dept Med Sci 1994;36(4):211-8.

2. Prucksunand C, Indrasukhsri B, Leethochawalit M, Nilvises N, Prijavudhi A, Wimolwattanapun S. Effect of the long turmeric (Curcuma longa Linn.) on healing of peptic ulcer: a preliminary report of 10 case study. Thai J Pharmacol 1986;8(3): 139-51.

3. อัญชลี อินทนนท์ สมเกียรติ เมธีวีรวงศ์ ประกาย วิบูลย์วิภา พยุงศรี เซียงตระกูล, บรรณาธิการ. รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์เรื่อง การใช้ขมิ้นรักษาอาการปวดท้อง. โครงการสมุนไพรกับการสาธารณสุขมูลฐาน กระทรวงสาธารณสุข (โดยความช่วยเหลือขององค์การยูนิเซฟ). สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข, 2529:7.

4. Prucksunand C, Indrasukhsri B, Leethochawalit M, Hungspreugs K. Phase II clinical trial on effect of the long turmeric (Curcuma longa Linn.) on healing of peptic ulcer. Southeast Asian. J Trop Med Public Health 2001;32(1):208-15.

5. Srimal RC, Dhawan BN. Pharmacology of diferuloyl methane (curcumin), a non-steroidal anti-inflammatory analogs in rats. J Pharm Pharmacol 1973;25(6):447-52.

6. Rao TS, Basu N, Siddiqui HH. Anti-inflammatory activity of curcumin analogs. Indian J Med Res 1982;75:574-8.

7. Permpiphat U, Kieatyingungsulee N, Anulakanapakorn K, Jirajariyavech W, Kittisiripornkul S, Juthaputhi U. Pharmacological study of Curcuma longa. Symposium of the Department of Medicinal Science, Bangkok, Thailand, Dec 3-4, 1990.

8. Chey WY, Laura M, Lee KY, Watanabe S, Shiratori K, Takeuchi T. Effect of 1-phenylpentanol on release of secretin and exocrine pancreatic secretion in dogs and humans. Gastroenterology 1983;84:1578-84.

9. Gujral ML, Chowdhury NK, Saxena PN. Effect of indigenous remedies on the healing of wounds and ulcers. JIMA 1953;22(7):273-6.

10. Rafatullah S, Tariq M, AI-Yahya MA, Mossa JS, Ageel AM. Evaluation of tumeric (Curcuma longa) for gastric and duodenal antiulcer activity in rats. J Ethnopharmacol 1990;29(1):25-34.

11. Sinha M, Mukherjee BP, Mukherjee B, Sikdar S, Dasgupta SP. Study of the mechanism of action of curcumin: an antiulcer agent. Indian J Pharm 1975;7:98-9.

12. Prasad DN, Gupta B, Srivastava RK, Satyavati GV. Studies on ulcerogenic activity of curcumin. Ind J Physiol Pharmacol 1976;20(2):92-3.

13. Gupta B, Kulshrestha VK, Srivastava RK, Prasad DN. Mechanisms of curcumin induced gastric ulcer in rats. Indian J Med Res 1980;71:806-14.

14. Mukerji B, Zaidi SH, Singh GB. Species and gastric secretion in rabbits. J Sci Industr Res 1961;20:25-8.

15. Mahady GB, Pendland SL, Stoia A, Hamill FA. In vitro susceptibility of Helicobacter pyroli to botanicals used traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytomedicine 2000;(suppl II):95.

16. Mahady GB, Pendland SL, Yun G, Lu ZZ. Turmeric (Curcuma longa) and curcumin inhibit the growth of Helicobacter pyroli, a group 1 carcinogen. Anticancer Res 2002;22(6C):4179-81.

17. Foryst-Ludwig A, Neumann M, Schneider-Brachert W, Naumann M. Curcummin blocks NF-KB and the motogenic response in Helicobacter pyroli-infected epithelial calls. Biochemical Biophysical Research Communications 2004;316(4):1065-72.