 |
ปรง |
ชื่อวิทยาศาสตร์ |
Cycas circinalis L. |
วงศ์ |
Cycadaceae |
ชื่ออื่น ๆ |
กา กาเดาะ กูดหลวา แข่ดู่ ทอคลิ บอกะ มะพร้าวเต่าดอย มะพร้าวเต่าหลวง มะพร้าวสีดา มุ่งมาง |
ลักษณะของพืช |
ไม้ต้น เปลือกสีน้ำตาล มีรอยแผลใบที่ลำต้น มีเหง้าใต้ดิน ใบเป็นใบประกอบ รูปยาว แคบ ปลายใบแหลม ดอกเพศผู้และเพศเมียแยกต้นกันอยู่ ดอกเพศผู้ออกเป็นช่อที่ปลายยอด มีสปอร์จำนวนมากเรียงรอบแกนกลาง ดอกเพศเมียออกเป็นกาบระหว่างใบ มีไข่อ่อนติดทั้ง 2 ข้าง ข้างละ 2-4 หน่วย เมล็ดกลมเมื่อแก่จัดสีแดงอมส้ม
ประเทศไทยพบพืชสกุลปรง 5 ชนิดได้แก่
Cycas circinalis L ปรง
C. micholitzii Dyer var. simplicipinna Smitin มะพร้าวเต่า
C. pectinnata Thunb ปรงเขา
C. rumphii Miq ปรงทะเล มะพร้าวเต่าทะเล ปากู
C. siamensis Miq ปรงเหลี่ยม ปรงป่า ผักกูดบก ตาลปัตรฤาษี
|
ส่วนที่เป็นพิษ |
ยอดและเมล็ด |
สารพิษที่พบ |
cycasin ซึ่งเป็นสารกลุ่ม pseudocyanotic glycoside ซึ่งสารพวกนี้เมื่ออยู่ในสภาวะกรด (สภาวะในกระเพาะ) จะสลายตัวให้สาร aglycone (methylazoxymethanol) แต่ในสภาวะที่เป็นด่าง (สภาวะในลำไส้) จะสลายตัวให้กรดไฮโดรเจนไซยานิค (HCN) สาร methylazoxymethanol ทำให้เกิดอาการปวดหัว หมุน อาเจียน ปวดท้อง ปวดหลัง หายใจขัด สั่น ตามัว ท้องเสีย ถ้ารับประทานมาก ๆ อาจทำให้ตาบอด เกิดอาการ acidosis เลือดไปเลี้ยงสมองน้อยลง อาจทำให้เสียชีวิตได้ ส่วนกรดไฮโดรเจนไซยานิค (HCN) จะไปทำปฎิกริยากับ Fe+ ใน cytochrome oxidase ทำให้ขัดขวางระบบหายใจ โดยร่างกายไม่สามารถใช้ออกซิเจนได้ ทำให้หายใจถี่ มีอาการชัก และตายในที่สุด นอกจากนี้การศึกษา cycasin ในสัตว์ทดลองยังพบว่า cycasin มีพิษต่อตับ และระบบประสาท |
อาการพิษ |
- อาการตั้งแต่เล็กน้อย เช่น ปวดหัว คลื่นไส้ อาเจียน จนถึงอาการมาก เช่น อาเจียนอย่างรุนแรง อาการบวมของกระเพาะ อาการสลด หดหู่ มึนงง ประสาทหลอน ท้องร่วง ปวดท้อง ชาตามกล้ามเนื้อ ซึ่งอาการเหล่านี้บางอาการจะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว บางอาการจะเกิดขึ้นอย่างช้า ๆ
- มีรายงานว่าแกะที่กินใบของปรงก็เกิดอาการเซลล์ประสาท และเซลล์ตับถูกทำลาย และตายในที่สุด
- ปรงสามารถนำมาปรุงเป็นอาหารได้ โดยเฉพาะแป้งจากราก ต้นและเมล็ด แต่ในประเทศฟิลิปปินส์รับประทานยอดอ่อน ซึ่งต้องกำจัดสารพิษออกก่อนโดยการแช่น้ำนานหลาย ๆ วัน เพื่อให้สารพิษละลายออกไป หรือต้มทำลายสารพิษเสียก่อน
|
ตัวอย่างผู้ป่วย |
- ผู้อพยพชาวเขมรที่หนีสงครามข้ามมาฝั่งไทยในช่วงปี 2516 ในระหว่างการเดินทางมายังประเทศไทย เนื่องจากขาดแคลนอาหาร จึงเก็บยอดปรงรับประทาน หลังจากมาถึงค่ายผู้อพยพแล้วก็ยังรับประทานกันต่อ เมื่อรับประทานเข้าไปมาก ๆ ทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน และท้องเสียอย่างรุนแรง
- ชาวญี่ปุ่นที่ซ่อนตัวอยู่ในเกาะกวม กินผลปรงซึ่งยังทำไม่สุก ทำให้อาเจียนและมีอาการท้องเสียอย่างรุนแรงจนมีเลือดปนออกมากับอุจจาระ |
การรักษา |
1. รักษาอาการเช่นเดียวกับอาการพิษจากสาร methylazoxymethanol คือ รักษาอาการ acidosis โดยใช้ alkali
2. รักษาระดับอิเล็กโตรไลต์ และอาหาร
3. กำจัดสารพิษโดยใช้วิธี hemodialysis หรือ peritoneal dialysis
4. ให้ความอบอุ่นแก่คนไข้ ป้องกันตาไม่ให้ถูกแสง |
บรรณานุกรม |
- นพมาศ สุนทรเจริญนนท์. พืชพิษ (Poisonous Plants). ใน รุ่งระวี เต็มศิริฤกษ์กุล และคณะ (บรรณาธิการ). สมุนไพร: ยาไทยที่ควรรู้. กรุงเทพมหานคร: บริษัทอมรินทร์พริ้นติ๊งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2542.
- นันทวัน บุณยะประภัศร อรนุช โชคชัยเจริญพร (บรรณาธิการ). สมุนไพรไม้พื้นบ้าน เล่ม 3. กรุงเทพฯ: บริษัทประชาชน จำกัด, 2542.
- นันทวัน บุณยะประภัศร (บรรณาธิการ). จุลสารข้อมูลสมุนไพร 2516;1(2):20-2.
- ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้ กรมป่าไม้. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน์. ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม. กรุงเทพมหานคร: บริษัทประชาชน จำกัด, 2544.
- Hall WTK. Cycad (zamia) poisoning in Australia. Aust Vet J 1986;64(5):149-51.
- Hirayama B, Hazama A, Loo DF, et al. Transport of cycasin by the intestinal Na+/glucose cotransporter. Biochim Biophys Acta 1994;1193(1):151-4.
- Kobayashi A, Tadera K, Yagi F, et al. Cattle poisoning due to ingestion of cycad leaves, neurotoxic effects causing paralysis in hindquarters. Toxicon 1983;21(3):229-32.
- Kono I, Takehara E, Shimizu T, et al. Experimental studies on effects of cycasin on guinea pig. Kagoshima Daigaku Nogakubu 1985;35:159-69.
- Sieber SM, Correa P, Dalgard DW, et al. Carcinogenicity and hepatotoxicity of cycasin and its aglycone methylazoxymethanol acetate in nonhuman primates. J Natl Cancer Inst 1980;65:177-83.
|