1. ชื่อสมุนไพร           ยอ

          ชื่อวิทยาศาสตร์ Morinda citrifolia L.   

          ชื่อวงศ์           RUBIACEAE

          ชื่อพ้อง           ไม่มี

          ชื่ออังกฤษ        Indian mulberry, noni

          ชื่อท้องถิ่น        มะตาเสือ  ยอบ้าน  แยใหญ่

 

2.  ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

          ไม้ยืนต้นสูง 2-6 เมตร มีใบเดี่ยวแตกออกเรียงตรงกันข้าม รูปวงรี กว้าง 8-15 เซนติเมตร ยาว 10-20 เซนติเมตร หูใบขนาดใหญ่เป็นตุ่มอยู่ระหว่างโคนก้านใบ  ดอกออกเป็นช่อตรงซอกใบ ฐานดอกอัดแน่นเป็นรูปทรงกลม กลีบดอกสีขาว ผลเป็นผลสดออกเป็นกลุ่มแต่เชื่อมติดกันเป็นผลรวม ผิวเป็นตุ่มพอง

 

3. ส่วนที่ใช้เป็นยาและสรรพคุณ

          -ส่วนผลดิบ                รักษาอาการอาเจียน

 

4. สารสำคัญที่ออกฤทธิ์

          ยังไม่มีรายงาน 

 

5.  ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา

          5.1   ฤทธิ์ยับยั้งอาการอาเจียน

                 จากการศึกษาการใช้น้ำผลยอในการระงับอาเจียนเปรียบเทียบกับยา metoclopramide ซึ่งเป็นยาแก้อาเจียน และน้ำชาซึ่งใช้เป็นกลุ่มควบคุม ในผู้ป่วยมาลาเรียที่มีอาการคลื่นไส้อาเจียน พบว่า metoclopramide ลดความถี่ของการอาเจียนได้มากที่สุด รองลงมาคือยอและน้ำชาตามลำดับ แสดงว่ายอสามารถลดอาการอาเจียนได้ดีกว่าน้ำชา (1)  เมื่อศึกษากลไกการออกฤทธิ์พบว่าผลยอมีฤทธิ์ต้าน dopamine อย่างอ่อน  สารสกัดน้ำของผลยอสามารถเร่งการบีบตัวของลำไส้เล็กในหนูเม้าส์ที่ได้ถูกกระตุ้นให้อาเจียนด้วย  apomorphine แต่ไม่สามารถต้านฤทธิ์ของ apomorphine ในการลดการบีบตัวของกระเพาะอาหารได้ (2)

 

6. อาการข้างเคียง

          ยังไม่มีรายงาน

 

7. ความเป็นพิษทั่วไปและต่อระบบสืบพันธุ์

          7.1   การทดสอบความเป็นพิษ

                 การฉีดสารสกัดด้วยเอทานอล:น้ำ ในอัตราส่วน 1:1 จากส่วนเหนือดินของต้นยอ (3) และสารสกัดด้วยเมทานอล:น้ำในอัตราส่วน 1:1 จากผล (4)  เข้าทางช่องท้องหนูเม้าส์ พบว่ามีความเป็นพิษปานกลาง  และไม่พบความเป็นพิษเมื่อป้อนหรือฉีดสารสกัดด้วยเอทานอล 50% จากผล เข้าใต้ผิวหนังหนูเม้าส์ (5)

                 การทดสอบพิษกึ่งเรื้อรังในหนูแรทโดยป้อนสารสกัดจากผลยอ ไม่พบความผิดปกติใดๆ ในค่าตรวจทางชีวเคมีในเลือด และค่าตรวจทางโลหิตวิทยา (6)  นอกจากนี้การทดสอบความเป็นพิษโดยใช้สารสกัดด้วยน้ำจากผลยอแห้ง ก็ไม่พบความเป็นพิษทั้งแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรัง (7)

          7.2   ฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์

                 สารสกัดด้วยแอลกอฮอล์จากผลไม่มีฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ เมื่อทดสอบใน Bacillus subtilis (8)

 

8. วิธีการใช้ยอรักษาอาการอาเจียน

8.1   ตามคำแนะนำของกระทรวงสาธารณสุข (สาธารณสุขมูลฐาน)

                 นำผลยอดิบที่โตเต็มที่แล้วมาฝานเป็นแผ่นบางๆ จากนั้นนำมาตากแห้ง แล้วคั่วในกระทะบนไฟกรุ่นๆ ให้แห้งเกรียม นำมาบดเป็นผง แล้วใช้ผงมาประมาณ 20 กรัม ชงกับน้ำเดือดใหม่ๆ 1 ลิตร แช่ทิ้งไว้ประมาณ 15 นาที กรองเอาแต่น้ำใส่กระติกน้ำร้อนไว้ จิบน้ำยาประมาณ 30 มิลลิลิตร ทุก 2 ชั่วโมง เวลาคลื่นไส้ อาเจียน (1)

8.2   ยาจากสมุนไพรในบัญชียาหลักแห่งชาติ

                            ไม่มี

    

เอกสารอ้างอิง

1.     วิชัย เอกพลากร  สำรวย ทรัพย์เจริญ  ประทุมวรรณ์ แก้วโกมล และคณะ. การศึกษาทางคลินิกของผลยอในการระงับอาการอาเจียน. รายงานการวิจัยโครงการสมุนไพรกับการสาธารณสุขมูลฐาน กระทรวงสาธารณสุข. 

2.     อัญชลี จูฑะพุทธิ  ปุณฑริกา ณ พัทลุง  อุไรวรรณ เพิ่มพิพัฒน์  เย็นจิตร เตชะดำรงสิน.  การศึกษาฤทธิ์ต้านอาเจียนของผลยอ. ไทยเภสัชสาร 2539;20(3):195-202. 

3.             Dhawan BN, Patnaik GK, Rastogi RP, Singh KK, Tandon JS. Screening of Indian plants for biological activity. VI. Indian J Exp Biol 1977;15:208-19. 

4.             Nakanishi K, Sasaki SI, Kiang AK, et al. Phytochemical survey of Malaysian plants.  Preliminary chemical and pharmacological screening. Chem Pharm Bull 1965;13(7):882-90.

5.     มงคล โมกขะสมิต  กมล สวัสดีมงคล  ประยุทธ สาตราวาหะ. การศึกษาพิษของสมุนไพรไทย.  วารสารของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ 2514;13(1):36-66. 

6.             Charoenpiriya A, Phivthong-ngam L, Srichairat S, Chaichantipyuth C, Niwattisaiwong N, Lawanprasert S. Subacute effects of Morinda citrifolia fruit extract on hepatic cytochrome P450 and clinical blood chemistry in rats.  Thai J Pharm Sci 2003;27(suppl):69.

7.     สุทธิพันธ์ สาระสมบัติ. การพัฒนายาเพิ่มภูมิคุ้มกันจากสมุนไพร: ยอบ้าน (Morinda citrifolia L.). รายงานการวิจัยสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ, 2546.

8.             Khurana H, Junkrut M, Punjanon T. Analgesic activity and genotoxicity of Morinda citrifolia.  Thai J Pharmacol 2003;25(1):86.