ชื่อวิทยาศาสตร์ Glycyrrhiza glabra L.
วงศ์ Fabaceae (Leguminosae)
ชื่อพ้อง -
ชื่ออื่นๆ Common licorice, Licorice, Russian licorice, Spanish licorice
1. การทดสอบความเป็นพิษในมนุษย์
เมื่อนำสารสกัดน้ำจากรากชะเอมเทศ ไปใช้เป็นยาระบายในคน พบ 5 ราย
เกิดเป็นพิษโดยมีอาการความดันโลหิตสูง โดยระดับโพแทสเซียมไอออนเพิ่ม
พลาสมาเรนินและระดับ aldosterone ลดลง (1)
นอกจากนี้คนที่รับประทานสารสกัดน้ำจากรากไม่ระบุขนาด พบว่ามีอาการความดันโลหิตสูง
กระดูกจมูก ขากรรไกร นิ้วมือนิ้วเท้าโตกว่าปกติ (acromegaly)
และมีอาการบวมน้ำร่วมด้วย (2)
นอกจากนี้ยังพบรายงานอาการความดันโลหิตสูงเมื่อรับประทานรากชะเอมเทศ ได้แก่
หญิงรับประทานรากชะเอมเทศไม่ระบุขนาด (3) หญิงอายุ 40 ปี
รับประทานรากชะเอมเทศ ขนาด 100 ก./วัน (4) คนไข้หญิงประวัติเป็นโรคเบื่ออาหาร
(5) ชายอายุ 36 ปี รับประทาน ขนาด 25 ก./วัน นาน 1 เดือน (6) และเด็กชายอายุ 15 ปี รับประทานลูกอมที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบอยู่
0.5 ก. (7) นอกจากนี้ยังมีรายงานความเป็นพิษของตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบโดยก่อให้เกิดความดันโลหิตสูง
ได้แก่
หญิงรับประทานตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 0.25 กก./วัน (8) และยังมีรายงานว่าหญิงรับประทานชาชงชะเอมเทศ ขนาด 3 ล./วัน
มีอาการความดันโลหิตสูง (9)
รายงานความเป็นพิษอื่นๆ ได้แก่ ชายอายุ 15 ปี รับประทานรากชะเอมเทศขนาด 100-200 ก./วัน มีอาการกล้ามเนื้อไม่มีแรง (10) ผู้ที่รับประทานรากชะเอมเทศ (ไม่ระบุขนาด) พบความเป็นพิษต่อตับ (11) เมื่อรับประทานสารสกัดน้ำจากรากชะเอมเทศ (ไม่ระบุขนาด) พบความเป็นพิษ (12) ผู้หญิงอายุระหว่าง 38-55 ปี รับประทานสารสกัดน้ำจากรากชะเอมเทศ ขนาด 25-200 ก. ทุกวันเป็นเวลา 6 เดือนถึง 5 ปี พบความผิดปกติของ renin-angiotensin-aldosterone จากกระดูกสันหลัง ส่งผลให้เกิดการสูญเสียโพแตสเซียมในกระดูก (13-14) หญิงอายุ 69 ปี รับประทานสารสกัดน้ำจากรากชะเอมเทศขนาด 150 มก./วัน ติดต่อกันนาน 1 เดือน พบมีอาการ pseudoaldosteronism (15) คนไข้เพศชายรับประทานรากชะเอมเทศ ขนาด 150 มก./วัน มีอาการบวมน้ำที่ปอด หลังจากรับประทานติดต่อกันนาน 3 วัน (16) เด็กชายรับประทานรากชะเอมเทศ(ไม่ระบุขนาด) มีอาการ pseudohyper-aldosteronism (17) นอกจากนี้ มีรายงานว่าผู้ใช้มีอาการป่วยและตาย เมื่อรับประทานชะเอมเทศ (ไม่ระบุส่วนและขนาด) แต่เป็นเพียง review article (18) เมื่อให้ผู้ป่วย 31 คนรับประทานยาต้มจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 200 มล./วัน ไม่พบความเป็นพิษ (19) ผู้ที่รับประทานสารสกัดน้ำจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ โดยมี glycyrrhizin อยู่ 48-58 % ขนาด 0.63 ก./กก. ให้นาน 90 วัน ไม่พบความเป็นพิษ เมื่อรับประทานขนาด 2.5 ก./กก. นาน 3 เดือน พบความเป็นพิษ แต่อาการจะดีขึ้นเมื่อหยุดการใช้ (20) นอกจากนี้ยังมีหญิงอายุ 22 ปี รับประทานตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบแล้วมีผลต่อการทำงานของสมองส่วน cerebral ซึ่งทำให้มีอาการ ปวดหัว และอาเจียน (8) ผู้ที่รับประทานสารสกัดน้ำจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 45-75 ก. 4 รายเกิดอาการผิวหนังและซีรั่มสีจางลง (21)
2. การทดสอบความเป็นพิษในสัตว์ทดลอง
สารสกัดเอทานอล-น้ำ (1:1) จากราก ฉีดเข้าช่องท้องหนูถีบจักร พบว่าค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50) เท่ากับ 681 มก./กก. (22) และสารสกัดน้ำซึ่งมี glycyrrhizin อยู่ 48-58 % ฉีดเข้าช่องท้องหนูขาว หนูถีบจักร พบว่าค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50) เท่ากับ 1.5 ก./กก. เมื่อป้อนทางปากหนูขาว หนูถีบจักร พบว่าค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50) เท่ากับ 16 ก./กก. เมื่อฉีดเข้าใต้ผิวหนังหนูขาว หนูถีบจักร พบว่าค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50) เท่ากับ 4.2 ก./กก.(20) อีกการทดลองพบว่าสารสกัดเอทานอล 30% จากราก ไม่ระบุขนาดป้อนให้ทางปากหนูถีบจักรพบว่า ค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50) เท่ากับ 32 มล./กก. (23) สารสกัดจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ เมื่อฉีดเข้าช่องท้องหนูถีบจักร พบว่าค่าที่ทำให้สัตว์ทดลองตายมากที่สุด (MLD) เท่ากับ 23.6 ก/กก (5) นอกจากนี้การทดสอบตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ทดสอบในหนูถีบจักรเพศผู้เพศเมีย พบว่าค่า LD50มากกว่า 5 ก./กก. (24) และสารสกัดเอทานอลจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ทดลองในหนูถีบจักรพบว่าค่า LD50 เท่ากับ 1.8 ก./กก.(25)
3. พิษต่อตัวอ่อน
สารสกัดเอทานอล 40% จากราก ขนาด 1.6 มล./กก. ทดสอบในกระต่ายและหนูขาวที่ตั้งท้อง ไม่พบความเป็นพิษต่อตัวอ่อน นอกจากนี้การศึกษาความเป็นพิษ พบว่าเมื่อให้สารสกัดดังกล่าวเป็นเวลา 13 สัปดาห์ ไม่พบความเป็นพิษต่อทุกระบบ (26) ยังพบว่าสารสกัดเอทานอล 95% จากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 250 มก./กก. ให้ทางสายยางเข้าสู่กระเพาะอาหารหนูขาวที่ท้อง พบความเป็นพิษต่อตัวอ่อนแต่ผลที่ได้ไม่แน่นอน (equivocal) (27) และสารสกัดไม่ระบุส่วน ขนาด 200 มก./กก. ทดสอบในหนูขาวและหนูถีบจักร ไม่พบความเป็นพิษต่อระบบต่างๆของร่างกาย (28) นอกจากนี้ยาชงจากรากชะเอมเทศ ไม่ระบุขนาด ให้ทางสายยางเข้าสู่กระเพาะอาหารสุนัขและหนูขาว ไม่พบความเป็นพิษ (29)
สารสกัดน้ำจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ความเข้มข้น 250 มคก./มล. และ 500 มคก./มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง CA-mamary-microalveolar พบว่าความเข้มข้นขนาด 250 มคก. มีความเป็นพิษต่อเซลล์อย่างอ่อน ส่วนความเข้มข้น 500 มคก. ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ (14) นอกจากนี้ยังพบว่าสารสกัดน้ำร้อนจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ความเข้มข้น 500 มคล./มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง cells-HE-1 ความเข้มข้น 250 มคล./มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง CA-JTC-26 พบว่าที่ความเข้มข้น 500 มคล. ไม่มีความเป็นพิษต่อเซลล์ ส่วนความเข้มข้น 250 มคล. พบว่ามีพิษต่อเซลล์ (30) อีกการทดลองหนึ่งพบว่าสารสกัดเอทานอล-น้ำ (1:1) จากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 25 มคก./มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง CA-9KB ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ (24) สารสกัดน้ำจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ขนาด 2 มก./มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง Hela cells ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ (31) สารสกัดน้ำ สารสกัดเมทานอล จากรากชะเอมเทศ ความเข้มข้น 100 มคก/มล. ทดสอบในการเพาะเลี้ยง Vero cells ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ (32) นอกจากนี้สารสกัดน้ำจากรากชะเอมเทศ ความเข้มข้น 10% (33) ความเข้มข้น 400 มคล./มล. (34) ทดสอบในการเพาะเลี้ยง Hela cells และ cell-MT2 ตามลำดับ ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ สารสกัดเมทานอลจากราก ทดสอบในการเพาะเลี้ยง Ishikava cells และ S-30 cells พบว่าค่า IC50 เท่ากับ มากกว่า 20 มคก./มล. แต่ไม่พบความเป็นพิษต่อเซลล์ (35)
5. ฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์
สารสกัดน้ำจากตำรับที่มีชะเอมเทศเป็นส่วนประกอบ ไม่ระบุความเข้มข้น ทดสอบในการเพาะเลี้ยง Salmonella typhimurium TA100, TA98 ไม่พบฤทธิ์ก่อกลายพันธุ์ (36)
1. Scali M, Pratesi C Zennaro MC, Zampollo V, Armanini D. Pseudohyperaldosteronism from liquorice-containing laxatives. J Endocrinol Invest 1990;13(10):847-8.
2. Taylor AA, Bartter FC. Hypertension in licorice intoxication, acromegaly, and cushing's syndrome. Hypertens Physiopathol Treat 1977;1977:755.
3. Cumming AMM. Metabolic effects of liquorice. Brit Med J 1977;1977(1):906.
4. Heikens J, Fliers E, Endert E, Ackermans M, Van montfrans G. Liquorice-induced hypertension - a new understanding of an old disease: case report and brief review. Neth J Med 1995;47(5):230-4.
5. Ishikawa S, Kato M, Tokuda T, et al. Licorice-induced hypokalemic myopathy and hypokalemic renal tubular damage in anorexia nervosa. Int J Eat Disord 1999;26(1):111-4.
6. Jimenez AB, Murillo LJ, Perez FJM, et al. Acute rhadbomyolysis and tetraparesis secondary to hypokalemia due to licorice ingesta. An Med Intern (Madrid) 1995;12(1):33-5.
7. Van der zwan A. Hypertension encephalopathy after liquorice ingestion. Clin Neurol Neurosurg 1993;95(1):35-7.
8. Dellow EL, Unwin RJ, Honour JW. Pontefract cakes can be bad for you: refractory hypertension and liquorice excess. Nephrol Dial Transplant 1999;14(1):218-20.
9. Brouwers AJ, van der meulen j. Licorice hypertension also caused by licorice tea. Ned Tijdschr Geneeskd 2001(145):744-7.
10. Caradonna P, Gentioloni N, Servidei S, Perrone GA, Greco AV, Russo MA. Acute myopathy associated with chronic licorice ingestion: reversible loss of myoadenylated deaminase activity. Ultrastruct Pathol 1992;16(5):529-35.
11. Graham-brown R. Toxicity of Chinese herbal remedies. Lancet 1992;340(8820):673-4.
12. Morgan JP. The Jamaica ginger paralysis. J Amer Med Ass 1982;248(15):1864-7.
13. Epstein MT, Espiner EA, Donald RA, Hughes H. Liquorice toxicity and the renin-angiotensin-aldosterone axis in man. Brit Med J 1977;1977(1):209.
14. Sato A. Studies on anti-tumor activity of crude drugs. I. The effects of aqueous extracts of some crude drugs in shortterm screening test. Yakugaku Zasshi 1989;109(6):407-23.
15. Kageyama K, Watanobe H, Nishie M, Imamura KI, Suda T. A case of pseudoaldosteronism induced by a mouth refresher containing licorice. Endocrine J 997;44(4):631-2 .
16. Chamberlain JJ, Abolink IZ. Pulmonary edema following a licorice binge. West J Med 1997;167(3):184-5.
17. Cataldo F, Di stefano P, Violante M, Traverso G, Mule M. Pseudohyperaldosteronism secondary to liquorice intoxication associated with haemorrhagic gastritis. Ped Med Chir 1996;18(3):219-21.
18. Lutomski J, Nieman C. Liquorice, Glycyrrhiza glabra L. - composition, uses and analysis. Food chem 1990;38:119-43.
19. Sheehan MP, Stevens H, Ostlere LS, Atherton DJ, Brostoff J, Rustin MH. Follow-up of adult patients with atopic eczema treated with Chinese herbal therapy for 1 year. Clin Exp Dermatol 1995;20(2):136-40.
20. Komiyama K, Kawakubo Y, Fukushima T, et al. Acute and subacute toxicity test on the extract from Glycyrrhiza. Oyo Yakuri 1977;14:535-48.
21. Anttila VJ, Makela JP, Soininen K, Helminen V, Tenhunen R. Discolouration of skin and serum after sweet ingestion. Lancet 1993;341(8858):1476-7.
22. Aswal BS, Bhakuni DS, Goel AK, Kar K, Mehrotra BN, Mukherjee KC. Screening of Indian plants for biological activity: part X. Indian J Exp Biol 1984;22(6):312-32.
23. Leslie GB. A pharmacometric evaluation of nine bio-strath herbal remedies. Medita 1978;8(10): 3-19.
24. สุจิตรา ทองประดิษฐ์ ยุวดี วงษ์กระจ่าง วิสุดา สุวิทยาวัฒน์ จรุงจันทร์ กิจผาติ. การศึกษาความเป็นพิษของยาหอม. วารสารสมุนไพร 2542;6(1):1-10.
25. Jagetia GC, Baliga MS, Aruna R, Rajanikant GK, Jain V. Effect of abana (a herbal preparation) on the radiation-induced mortality in mice. J Ethnopharmacol 2003;86:159-65.
26. Leslie GB, Salmon G. Repeated dose toxicity studies and reproductive studies on nine bio-strath herbal remedies. Swiss Med 1979;1(1/2):1-3.
27. Chaturvedi GN, Mahadeo P, Agrawal AK, Gupta JP. Some clinical and experimental studies on whole root of Glycyrrhiza glabra Linn. (yashtimadhu) in peptic ulcer. Indian Med Gaz 1979;113:200-5.
28. Tsurumi K, Fujimura H. Change of purgative activity and subacute toxicity by successive administration of cathartic preparation (dk-ext) made from water extract of rhubarb and licorice. Oyo Yakuri 1975;10(2):329-41.
29. Ubasheev IO, Lonshakova KS, Matkhanov EI, Azhunova TA, Tolmacheva EL, Strubinova VN. Cellular-molecular assessment of toxicity and embryotoxicity of cholagogic herbal tea. Khim Farm ZH 1988;22(4):445-50.
30. Sato A. Cancer chemotherapy with oriental medicine. I. Antitumor activity of crude drugs with human tissue cultures in in vitro screening. Int J Orient Med 1990;15(4):171-83.
31. Badam L. In vitro antiviral activity of indigenous glycyrrhizin, licorice and glycyrrhizic acid (sigma) on Japanese encephalitis virus. J Commun Dis 1997;29(2):91-9.
32. Hattori M, Nakabayashi T,: Lim YA, et al. Inhibitory effects of various ayurvedic and Panamanian medicinal plants on the infection of Herpes simplex virus-1 in vitro and in vivo. Phytother Res 1995;9(4):270-6.
33. May G, Milluhn G. Antiviral activity of aqueous extracts from medicinal plants in tissue cultures. Arzneim-forsch 1978;28(1):1-7.
34. Bedoya LM, Palomino SS, Abad MJ, Bermejo P, Alcami J. Screening of selected plant extracts for in vitro inhibitory activity on human immunodeficiency virus. Phytother Res 2002;16(6): 550-4.
35. Liu J, Burdette JE, Xu H, Gu C, et al. Evaluation of estrogenic activity of plant extracts for the potential treatment of menopausal symptoms. J Agr Food Chem 2001;49(5):2472-9.
36. Sakai Y, Nagase H, Ose Y, Sato T, Kawai M, Mizuno M. Effects of medicinal plant extracts from Chinese herbal medicines on the mutagenic activity of benzo[a]pyrene. Mutat Res 1988;206(3):327-34.